Çek Kanunu Nedir ?

Çek Kanunu, diğer bir deyiş ile 5941 sayılı Kanun, 14 Aralık 2009 tarihinde onay alması sonucu 20 Aralık 2009 tarihinde Resmi Gazete ‘de de yayınlanması ile birlikte resmiyete kavuşmuştur. Bu süreç dolayısıyla çeklerin düzenlenmesi, ibraz edilmesi, karşılığı olmayan çeklere karşı alınacak önlemler ve çek konusunda suçların yeniden düzenlendiği yeni bir dilim başlamıştır.

Çek, kesinleşmiş bir paranın, önceden belirlenmiş ileri bir tarihte ödeneceğine dair düzenlenen imzalı bir kağıttır. Çek, kısaca Çek sahibi tarafından düzenlenen ve çek hamili tarafından bankaya / bazı durumlarda faktoring şirketlerine ibraz edilmesi sonucu ödenen bir nakit transferi aracıdır. Kambiyo senedi niteliği taşıyan bir belge olan çek, kambiyo senetlerine ilişkin hükümlere de tabidir.

Çeklerin ve bu süreç içerisinde bulunan her bir katılımcının haklarını gözeten kanuna Çek Kanunu demekteyiz. Bu kapsamda çeklerin düzenlenmesi ve ibraz edilmesi hususunda da kurallar konmuştur;

Çekler, banka aracılığı ile elde edilen çek defterine işlenmelidir.
Çek işlenirken , Çek hesabı sahibinin adı, çek hesabı numarası, çek tarihi, çek bedeli ve çek hamilinin adının yazılması, sürecin devam edebilmesi açısından kritik bir önem arz etmektedir.
Son olarak çek, çek sahibi tarafından imzalanmalıdır.

• Çek Kanunu Maddeleri
  Özetle; Çek Kanunu’nun asıl amacı çeklerin güvenli bir şekilde kullanılmasını sağlayarak, doğabilecek olası suçların önüne geçmektir. Bu bağlamda kanun, çeklerin düzenlenmesi, ibraz edilmesi, karşılığı olmaması gibi maddelere yer vererek, ticarette bulunan her bir bireyin hakkını savunmayı ilke edinmiştir.

Dolayısıyla, bankalar yeni bir çek hesabı açtırmak isteyen müşterinin çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kapsamında olup olmadığını araştırmakla yükümlüdür. Bankalar, çek hesabı açtıran bir kişinin çek defterlerini düzenlemenin yanı sıra, çek defterlerini muhafaza etmektedirler.

Karşılıksız bir çek ile karşılaşılması durumunda bankaların bu durumu bildirmesi gerekmektedir. Bankalar, TCMB’na çek hamilinin kimlik ve adres bilgilerini iletmek durumundadır. Ek olarak, bu durumu bir haftayı aşmayacak süre içerisinde Cumhuriyet Başsavcılığı ve Gelir İdaresi Başkanlığı’na iletmek zorundadır.

TCMB, çeklerin banka veya uygun gördüğü herhangi bir kurum aracılığı ile (Faktoring gibi) ödenmesi konusunda yetkilendirir. Ödeme sistemi ve süreç, TCMB tarafından açıklanan, Resmi Gazete ’de yayımlanan yönetmeliğe göre gerçekleşmelidir. TCMB’nin sistemi sayesinde, çekler fiziksel olarak ibraz edilmeye gerek kalmadan, elektronik ortamda bankalar arası takas odalarına iletilmesi sonucu çek bilgileri kullanılarak işlem görebilmektedir.

Not: Takas odaları aracılığı ile ibraz edilen çekler için, belirli bir sorumluluk miktarı dahil olmak üzere kısmi ödeme yapılmaz. Çeki ibraz eden şahıs lehine hesabında bulunan kısmi karşılık tutarı da onbeş gün süre ile bloke edilebilmektedir.

Çek karşılıksız ise, “Karşılıksızdır” işlemi, çek bedelinin karşılanamayan kısmı için yapılacaktır. Muhatap banka, karşılıksız çekler için, kararlaştırılmış miktarı ödemek zorundadır (çek yaprağının güncel tutarı x çek adedi). Karşılıksız çek sürecinin başlaması talep edilirse, çek bilgilerine ek olarak ibraz tarihi belirtilmeli ve imzalanmalıdır. Yasal süreç talep edebilmek için çekin üzerinde yazan düzenlenme tarihinin vadesinin gecikmesi gerekmektedir.

Kısmi ödeme reddedilir ise, çek karşılıksız kabul edilerek hamiline iade edilecektir.
Muhatap banka herhangi bir gecikme durumunda ceza ile karşılaşacak iken, diğer bir yandan çek beş yıl içerisinde ibraz edilmez ise bankanın sorumluluğu sona erecektir.

Karşılıksız çek düzenleyen bir kişi aşağıdaki durumlardan sorumlu tutulacaktır.
Not: Eğer ödeme gerçekleştirilirse hapis cezası gibi bir durum söz konusu olmayacaktır.

⮚ Karşılıksız çek düzenleyenlere bin beş yüz günü bulabilen adli para cezası uygulanır. Ek olarak bu kişilerin çek düzenlemesi ve yeni bir çek hesabı açması yasaklanabilir. Yasaklandığı takdirde çek yaprakları da beraberinde iade edilmelidir.
⮚ Cezaların ödenmemesi, takibinde hapis cezasına çevrilebilir.
⮚ Çek hesabının bağlı olduğu kişi, bu hesabı temsilci olarak başkasına atama olanağına sahip değildir. Aksi takdirde sorumluluk hesap sahibine ait olacaktır.
⮚ Adres önemli bir husustur ve çeki düzenleyen kişi, ikametgâh ettiği yer olmasına özen gösterilmelidir.

Not: Eğer karşılıksız çek düzenleyen bir kişi, faizi ile birlikte gereken tutarı öder ise yargılama süreci devam ederken dava düşecektir. Diğer bir yandan eğer hüküm önceden kesinleşmiş ise sonuçlarıyla beraber yok sayılacaktır, çek düzenleme, çek hesabı açma yasağı da ayrıca kaldırılacaktır.

Çek ile ilgili göz önünde bulundurulması gereken diğer yasal cezalar:
❖ Ticaret içerisinde yer almayan bir kişi, bir başka kişinin çek defterini kullanıp, bu defter üzerinden çek düzenler ise hapis cezası ile karşı karşıya kalabilmektedir.
❖ Banka Görevlisi çek defterini kendi inisiyatifiyle (Hatır, Yakınlık, Vb.) vermemesi gereken bir yere verir ise adli para cezası alabilmektedir.
❖ Varsayımsal beyanlar ile çek düzenlemeye yeltenen bir kişi hapis cezası ile karşılaşabilir.
❖ Karşılığı olan bir çekin ödemesini yapmayı reddeden banka görevlisi, tespit edilmesi üzerine hapis cezası ile karşı karşıya kalabilir.
❖ Çek düzenleme yasağı olan bir kişi, çek düzenlemeye yeltenirse veya çek hesabı açması yasak olan bir kişiye işlem yapan banka görevlisi hapis cezası alabilir.
❖ Çek basma yetkisi olmayan kişiler, bu konuda bir adım atar ise adli para cezası veya hapis cezası alabilir. Çek düzenleyicinin banka kayıtlarındaki adresleri farklı verilir ise veya verilmez ise, bankaya idari para cezası verilebilir.

2016 yılında, çek hamillerinin daha kapsamlı korunmaya ihtiyaç duyması ve çeklerin daha etkin bir rol oynaması istendiğinden dolayı kanun bazı değişikliklere uğramıştır.

Buna Göre;

o Karşılıksız çek düzenleme suçuna ilişkin belirtilen cezanın artırılmasına karar kılındı.
o Karşılıksız çek düzenleme suçunun birden daha fazla işlenmesi sonucu, daha caydırıcı olabilmesi açısından iki katı ceza verilmesine hüküm verildi.
o Karşılıksız çek düzenleme şikayet edildiği takdirde, çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olmaması kaidesiyle, binbeşyüz güne kadar adli yaptırım uygulanmasına karar verildi.
o Karşılıksız çek düzenleme suçu işleyen kişiye verilen ceza, ödeme süreci dikkate alınmadan yeni düzenlemeye göre yapılmasına karar kılındı. Ek olarak, çek kanununun ilk versiyonundan fayda elde edemeyen veya fayda elde edip de taksitlerini aksatmış hükümlülere yeni bir fırsat tanınmıştır.
o Yeni düzenlemeye göre, çek hamiline, çekin karşılıksız olduğunu bankaya bildirmesi için 7 gün ek süre tanınmıştır.
o Çek hamilinin, çekin karşılıksız olduğunu bankaya bildirmesi takdirinde, banka tarafından, çekin hamiline çek bedelinin ödenmesi amacı ile muhatap bankaya ihtarname göndermesi zorunlu olacağı belirtilmiştir.
o Muhatap banka ihtarname eline geçtiği günden itibaren yedi iş günü içerisinde çekin bedeli ödenmez ise çek hamili, çekin tutarının tahsili için icra takibi başlatabilecektir.
o Karşılıksız çek suçunun önüne geçilebilmesi amacı ile, çek sahiplerinin hesaplarını kapattığı takdirde yeni bir çek hesabı açma olanağı kaldırılmıştır. Çek hesabını yeni kapatmış veya halihazırda bir çek hesabı mevcut olan müşteriler yeni bir çek hesabı açamayacaktır.